Szrotówek kasztanowcowiaczek - groźny szkodnik kasztanowca
Chyba każdy z nas widział plamy na liściach kasztanowca, nie każdy jednak wie, co jest przyczyną tych uszkodzeń. Sprawcą całego zamieszania jest mały motylek - szrotówek kasztanowcowiaczek, który zawędrował do nas prosto z południa Europy.
Od kilku lat liście kasztanowców w całej Polsce już w czerwcu pokrywają się małymi brązowymi plamkami. Plamy te systematycznie rosną, w krótkim czasie pokrywając całą powierzchnię liścia - prowadzi to do przedwczesnego ich opadania, nawet w lipcu. Powodem takiego wyglądu liści kasztanowców jest niewielki motylek - szrotówek kasztanowcowiaczek - który w ostatnich dwudziestu latach stał się najgroźniejszym szkodnikiem kasztanowców w całej Europie.
Zagadkowe pochodzenie - skąd pochodzi szrotówek?
Szrotówek kasztanowcowiaczek (Cameraria ohridella) po raz pierwszy pojawił się masowo na kasztanowcach w Macedonii w okolicach jeziora Ohrydzkiego w 1984. Pochodzenie szkodnika nie jest do końca wyjaśnione. Od wielu lat w środowisku entomologów w Europie krąży hipoteza o tym, że został zawleczony wraz z importowanymi towarami z Chin.
Inwazja szkodnika
W Europie od ponad 20 lat obserwujemy dynamiczny rozwój szkodnika oraz brak skutecznego oporu środowiska w ograniczaniu jego liczebności. Spowodowało to, iż owad z południa Europy w 1998 roku dotarł na terytorium Polski. Dzisiaj motyl występuje powszechnie na terenie całego kraju i jest najgroźniejszym szkodnikiem kasztanowców pospolitych. Warunki klimatyczne sprzyjają jego rozwojowi, a globalne ocieplenie - jego dalszemu rozprzestrzenianiu się na północ i wschód Europy.
Jak wygląda szrotówek?
Dorosły owad jest motylem o długości 2,8-3,8 mm. Ma brązowo-złociste skrzydła z białymi, czarno obrzeżonymi przepaskami mają rozpiętość 7 mm. Czułki są nitkowate, nieco krótsze od ciała. Jaja są kształtu soczewkowatego, perłowo-białe, znajdują się na górnej stronie liści obok nerwów bocznych.
Beznogie larwy o ciele segmentowym, spłaszczonym, przechodzą cztery stadia rozwojowe wewnątrz liścia. Poczwarki barwy ciemnobrązowej znajdują się w jedwabistym kokonie wewnątrz liścia.
Skąd się biorą plamy na liściach kasztanowca?
Dorosłe motyle nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla drzew, w przeciwieństwie do gąsienic, które żerują wewnątrz liści. W miejscach żerowania, pomiędzy nerwami bocznymi tworzą się charakterystyczne plamy, zwane minami. Początkowo są one jasne, okrągłe, nie przekraczające 0,5 cm średnicy. Wraz ze wzrostem larw miny te ciemnieją, powiększając się tworzą nieregularne plamy osiągające nawet 8-12 cm2. Przy dużej liczbie larw miny mogą zajmować nawet 90% powierzchni liści. Występowanie szkodnika w licznych skupiskach powoduje przedwczesne, całkowite opadanie liści z drzew już w sierpniu.
Szrotówki zimują w liściach. Szkodnik ma trzy pokolenia w ciągu roku, a zimuje w postaci poczwarek w opadłych liściach pod drzewami. Pierwsze pokolenie larw szkodnika nie powoduje dużych uszkodzeń, jednak drugie może spowodować opadanie liści w pełni sezonu wegetacyjnego. Opadłe liście, jak i poczwarki zalegające w glebie stanowią zaczątek porażenia kasztanowców w następnym sezonie. W 1 kg suchych liści można znaleźć 4500 poczwarek motyla. W okresie jesiennym jedyną możliwą formą zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka jest systematyczne zbieranie opadłych liści kasztanowców, aby zmniejszyć liczbę zimujących poczwarek, a tym samym liczbę motyli, które wylecą wiosną następnego roku. Grabienie i niszczenie opadłych liści kasztanowców daje stosunkowo wysoką skuteczność. Zabieg ten ma znaczenie, gdy jest prowadzony systematycznie i dokładnie, a zebrane liście spalone lub w dłuższym okresie czasu kompostowane na pryzmie przykrytej ziemią lub folią, gdzie temperatura musi osiągnąć ponad 40ºC.
Wrogowie naturalni szrotówka
Nadzieję na zahamowanie ekspansji szrotówka upatruje się w roli jego wrogów naturalnych. Wśród drapieżników największą rolę w ograniczaniu liczebności szkodnika mają sikorki - głównie w okresie wylotów ostatnich pokoleń szkodnika, kiedy to zagęszczenie larw szkodnika na liściach kasztanowca jest największe. Sikorki potrafią otworzyć minę, aby wyciągnąć larwę lub poczwarkę szkodnika. Pozostaje wtedy charakterystyczny otwór na górnej stronie liścia. Ptaki niszczą zaledwie około 3% larw szkodnika, a czynnikiem ograniczającym drapieżnictwo jest zbyt niskie zagęszczenie sikorek.
Metody walki ze szrotówkiem
Niestety natura wciąż sama nie daje sobie rady z inwazją żarłocznych larw szrotówka, dlatego musimy jej pomóc stosując różne metody jego zwalczania.
- Grabienie i usuwanie opadłych liści z zimującymi wewnątrz nich poczwarkami szkodnika.
- Specjalne opaski lepowe zakładane na pnie drzew oraz lepowe pułapki feromonowe.
- Szczepienie drzew - iniekcja do pnia drzewa. Polega to na wprowadzeniu do tkanek przewodzących drzewa środków owadobójczych.
- Zawieszanie budek lęgowych dla sikorek i innych ptaków owadożernych.
Gr. V. M. I.