Dzień dobry grupo II.
Dziś kontynuujemy cykl zajęć związanych tematycznie z Kielcami. Kielce, stolica województwa świętokrzyskiego, to jedyne w Europie, a być może i na świecie, miasto szczycące się aż pięcioma rezerwatami przyrody, w tym czterema, które zostały utworzone ze względu na wyjątkowe walory geologiczne obszaru. Wszystkie warto zobaczyć, dlatego opiszę je dziś, aby zachęcić Was do ich odwiedzenia. Pamiętacie mam nadzieje, że cztery z nich udało mam się zwiedzić. A jak brzmią ich nazwy? Przypomnicie sobie, gdy będę Wam je opisywać.
Większość z nas pamięta zapewne z lekcji geografii, że Góry Świętokrzyskie należą do najstarszych w Polsce. Tu bowiem na powierzchni odsłaniają się najstarsze w polskich górach skały kambryjskie, liczące ponad 500 mln lat. Niewątpliwie wędrówkę należy rozpocząć od odwiedzenia Centrum Geoedukacji usytuowanego na terenie rezerwatu przyrody nieożywionej Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego. Zapoznamy się w nim z historią geologiczną regionu kieleckiego. Przedstawiono ją na terenowej ścieżce edukacyjnej i za pomocą nowoczesnych metod audiowizualnych w siedzibie Centrum. Możemy odbyć podróż w „Kapsule czasu”, zobaczyć, jak zmienia się wygląd skały w wyniku jej oszlifowania, poznać skamieniałości, jakie znajduje się m.in. w leżącym obok Centrum kamieniołomie. W salach ośrodka odbywają się wystawy czasowe, prelekcje i zajęcia dla interesujących się geologią. Na koniec wizyty warto odbyć wycieczkę po kamieniołomie. Rezerwat Wietrznia to raj dla miłośników skamieniałości. Odnaleziono tu liczne ślady ramienionogów, koralowców, gąbek i ślimaków, a także ryb pancernych. W trakcie zwiedzania warto również zwrócić uwagę na ślady zjawisk krasowych – lejki wypełnione zwietrzeliną o barwie wiśniowej (tzw. terra rossa), liczne fałdy, lustra tektoniczne. Na terenie rezerwatu występują także jaskinie. Niestety, wiele z nich zniszczono w trakcie eksploatacji surowca skalnego. Taki los spotkał m.in. jaskinię Lisia Jama, która miała ok. 60 m długości. Tyle samo metrów liczy najdłuższa obecnie jaskinia Na Wietrzni. W odległości ok. 2 km na zachód od Centrum znajduje się kolejna atrakcja geologiczna Kielc – rezerwat przyrody nieożywionej Kadzielnia. Jest to miejsce niezwykle piękne i tajemnicze – wyjątkowo upodobały go sobie rzadkie gatunki roślin wapieniolubnych, m.in.: rojnik pospolity i goryczka orzęsiona. Już w 1824 r. powstał projekt stworzenia tu ogrodu i parku. Rezerwat powstał jednak blisko 150 lat później – w 1962 r. po zamknięciu zakładów wapienniczych. Intensywna, trwająca od 1770 r., działalność górnicza spowodowała znaczne zmiany w krajobrazie. Powstało głębokie wyrobisko. Ze znacznych rozmiarów wzgórza Kadzielni (295 m) pozostał jedynie samotny ostaniec – Skałka Geologów. Na niej znajdują się piękne przykłady krasu kopalnego (leje i komory wypełnione terra rossą). Działalność górnicza przyczyniła się do odkrycia szeregu jaskiń. Na Kadzielni jest ich 25. Odkryto w nich kości prehistorycznych nosorożców włochatych, niedźwiedzi jaskiniowych, gryzoni stepowych oraz jelenia. Rezerwat oplata ścieżka edukacyjna z punktami widokowymi, z których można podziwiać piękno Kadzielni oraz pasm górskich otaczających Kielce od południa. Na uwagę zasługuje nakryty dachem amfiteatr, miejsce licznych imprez kulturalnych, nad którym wznosi się Wzgórze Harcerskie z pomnikiem Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne. Nad zachodnią krawędzią kamieniołomu ustawiono Tablice Mojżeszowe. W ścianie północnej znajduje się największa atrakcja Kadzielni – Podziemna Trasa Turystyczna. Powstała ona po przywróceniu połączeń pomiędzy trzema jaskiniami: Odkrywców, Prochowni i Szczeliny na Kadzielni. Trasa liczy ok. 140 m. długości. W trakcie jej zwiedzania poznajemy budowę geologiczną Kadzielni „od wnętrza” oraz procesy, które doprowadziły do powstania jaskiń. W zimie, o ile panuje mróz, na jednej ze ścian dawnego kamieniołomu istnieje możliwość uprawiania wspinaczki po sztucznie zalodzonej ścianie.
Jednym z licznych wzgórz, na których położone są Kielce, jest porośnięta lasem Karczówka, na której szczycie góruje pobernardyński zespół klasztorny wzniesiony w I połowie XVII w. To jeden z symboli krajobrazu Kielc. Karczówkę objęto ochroną jako rezerwat krajobrazowy. Wapienne skały przecinają liczne uskoki, nieraz długości do 500 m, wypełnione żyłami kruszconośnymi, m.in. galeną (rudą ołowiu), kalcytem oraz barytem. Do historii przeszło znalezienie przez górnika Hilarego Malę trzech brył galeny. Z jednej z nich wykonano posąg św. Barbary znajdujący się w klasztornej kaplicy. Z dwóch pozostałych wyrzeźbiono postacie Matki Bożej (obecnie w kieleckiej katedrze) oraz św. Antoniego (w kościele w Borkowicach koło Szydłowca). W pobliżu klasztoru u zbiegu ulic Podklasztornej i św. Barbary zaczyna się wyznakowana ścieżka dydaktyczna prowadząca z Karczówki na Dalnię i Grabinę. Ma ona 3 km długości i zapoznaje nas z budową geologiczną rejonu oraz historią wydobywania rud ołowiu. Na trasie ustawiono 9 tablic informacyjnych. Zespół klasztorny to obowiązkowy punkt do odwiedzenia podczas pobytu w Kielcach. Widok roztaczający się z tarasu wart jest wysiłku podejścia.
W rezerwacie skalnym Ślichowice im. Jana Czarnockiego, utworzonym w 1952 r., możemy podziwiać najbardziej znany przykład fałdu obalonego w Polsce. Na Ślichowicach eksploatację dewońskich wapieni rozpoczęto w latach dwudziestych ubiegłego wieku. Działały tu dwa kamieniołomy. Starszy i większy – zachodni – jest obecnie udostępniony do zwiedzania. Po dawnej pochylni schodzi się na dół wyrobiska. W czasie eksploatacji w górnej części kamieniołomu został odsłonięty przepiękny fałd obalony. Skały zostały najpierw wypiętrzone, a następnie przemieszczone do pozycji poziomej, czyli obalone (stąd nazwa fałdu). W ścianie tej znajduje się Jaskinia pod Fałdem o długości 11 m. Oba kamieniołomy rozdziela skalny grzbiet o szerokości do 25 m. Rezerwat porasta objęta ochroną roślinność krzewiasta i zielna, m.in. wisienka stepowa, berberys i dzika róża.
Ostatni z rezerwatów Biesak-Białogon kryje w sobie gratkę dla koneserów. Charakterystycznym elementem krajobrazu kieleckiego jest wieża przekaźnikowa wznosząca się na Telegrafie (408 m), najwyższym szczycie Pasma Dymińskiego. Na zachodzie graniczy ono z Pasmem Posłowickim, do którego należy Kamienna Góra. Na jej północno-zachodnim stoku znajduje się nieczynny kamieniołom, gdzie w trakcie eksploatacji odsłonięto jedne z najstarszych skał Gór Świętokrzyskich – kambryjskie piaskowce i mułowce liczące ok. 540 mln lat. Do kamieniołomu będącego główną atrakcją utworzonego w 1981 r. rezerwatu wchodzimy przekopem, którym wywożono urobek. W jego ścianach widać ukośnie ułożone warstwy skalne: z lewej piaskowców (grubsze), z prawej – mułowców. Dawne wyrobisko wypełnia częściowo jeziorko. Po prawej widać niewielkie wzniesienie w górnej części zbudowane z mułowców kambryjskich. Pod nimi, tuż nad lustrem wody, ukazują się zielonkawe bądź rdzawe piaskowce ordowickie spoczywają-ce na piaskowcach i mułowcach kambryjskich zakrytych wodami jeziorka. Znaleziona w kamieniołomie cienka warstwa skalna zwana bentonitem powstała w wyniku podmorskiego wietrzenia produktów wulkanicznych i jest dowodem na aktywność wulkaniczną w Górach Świętokrzyskich.
No i co moi Drodzy, pamiętacie już nazwy rezerwatów przez nas odwiedzonych? Nie byliśmy tylko na Biesagu – Białogonie. Nic straconego, w następnym roku szkolnym możemy zaplanować rajd właśnie w tamtą okolicę!
Wych. Gr. II A. Biernacka